Kadınların Adalete Erişimi: Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele Yasalarının Uygulanması

Kadınların Adalete Erişimi: Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele Yasalarının Uygulanmasında Baro Adli Yardım Bürolarının Rolü İzleme Raporu Yayınlandı

Şiddete maruz kalan kadınların 6284 sayılı Kanun, ısrarlı takip ve aile hukukunu ilgilendiren davalar kapsamında ulusal ve uluslararası yasalar çerçevesinde var olan haklarına erişebilmek için baroların adli yardım bürolarına yaptıkları başvurularda aldıkları destek hizmetlerini izlemek amacıyla yürütülen çalışmanın raporu yayınlandı. Aralık 2019’dan Nisan 2021 sonuna kadar devam eden izleme çalışmasında kadınların adalete erişimlerinde baroların adli yardım bürolarınca kadınlara verilen hukuki desteklerin kapsamının ve niteliğinin tespiti ve iyileştirilmesi amaçlandı. 

Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı’na başvuran kadınlardan edinilen bilgi ve deneyimler, kadınların ücretsiz hukuki destek için barolara başvurabileceklerine dair bilginin yaygın olmadığını, başvurduklarında ise her baroda farklı işleyen çeşitli zorlayıcı prosedürlerle ve kadından yana olmayan yaklaşımlarla karşılaşabildiklerini göstermektedir. Buradan hareketle başlatılan izleme çalışmasında, kadınlara 6284 sayılı Kanun kapsamında verilen adli yardım hizmetlerinde kısıtlılıkların söz konusu olduğu ortaya çıktı. Avukatlık ücreti ve yargılama giderlerini karşılama olanağından yoksun kadınlara boşanma, nafaka, velayet gibi aile hukukundan doğan davalar için tüm barolar tarafından avukat ataması yapılırken 6284 sayılı Kanun kapsamındaki başvurular için yalnızca birkaç baronun avukat ataması yaptığı görüldü. Bu başvuruların kadın hakları merkezlerine yönlendirildiği, avukatların avukatlık ücretlerinin baro tarafından karşılanarak kadınlara ücretsiz destek verdikleri adli yardım bürolarından ziyade kadın hakları merkezlerinde çalışan kadın avukatların gönüllü emeğine devredildiği gözlemlendi. Kadınların ekonomik durumlarını saptamak amacıyla izlenen prosedürlerde bankalar ve çeşitli kamu kurumlarından birçok evrak toplamalarının beklendiği, bu durumun şiddete maruz kalan kadınlar açısından zaman alan, masraflı ve ruhen yıpratıcı bir süreç olduğu tespit edildi. İstanbul Sözleşmesi’nin 57. maddesi, taraf devletlere kadınlara ücretsiz adli yardım sağlama yükümlülüğü getirerek adli yardımın kadına yönelik şiddetle mücadeledeki yerine işaret eder. Türkiye her ne kadar Sözleşme’den çekildiğini duyurmuşsa da kadına yönelik şiddete karşı mücadelede gerekli mekanizmaları kurmak ve işler kılmak devletin kadınlara karşı görevi ve Anayasa’nın 2. maddesi gereği sosyal hukuk devleti olmanın bir gereğidir.

Bu raporda Mor Çatı’nın dayanışma merkezi ve sığınağında dayanışma kurulan kadınlardan elde edilen bilgi ve deneyimler ana kaynak oldu. Çalışma kapsamında yürütülen iki odak grup toplantısı ve bir deneyim paylaşım atölyesine katılan baroların adli yardım büroları ve kadın hakları merkezlerinde çalışan avukatların deneyimlerinden yararlanıldı. Ayrıca 81 ildeki barolardan adli yardım bürolarının yapısına ve şiddete maruz kalan kadınlara verdikleri desteklerin detaylarına dair resmi olarak talep edilen verilere ilişkin verilen yanıtlara dayanmaktadır. Bunların yanı sıra rapora bir araştırma şirketinin Mor Çatı için yürüttüğü “Şiddete Uğrayan Kadınların Adalete Erişimi” başlıklı kamuoyu araştırmasından edinilen veriler dayanak oluşturur. Rapor son olarak da İstanbul Barosu Beyoğlu Merkez Şubesi Adli Yardım Bürosu sorumlu avukatı Av. Aylin Moralıoğlu, Türkiye Barolar Birliği Adli Yardım Komisyonu üyesi ve İstanbul Barosu Ümraniye Adli Yardım Bürosu Sorumlu Avukatı Av. Nurcan Bingöltekin Taş ve TÜBAKKOM (Türkiye Barolar Birliği Kadın Hukuku Komisyonu) Başkanı Sibel Suiçmez ile yürütülen derinlemesine görüşmelere dayanmaktadır. 

İzleme raporunun içeriği şiddetle mücadelede bütünlüklü yaklaşımın gerekleri ve uygulamalardaki deneyimlere dair genel bir çerçeveden sonra dört ana bölüm ve öneriler içeren bir sonuç kısmından oluşur. Genel çerçeve kapsamında, barolar ve adli yardım özelindeki incelemeye geçilmeden önce kadına yönelik şiddetle mücadele mekanizmalarındaki -kolluk, aile mahkemeleri, savcılıklar, şiddet önleme ve izleme merkezleri (ŞÖNİM) vb. kurumlar- uygulamalara ilişkin bir durum tespiti yapılmaktadır. Ardından ilk bölümde adli yardım birimlerinin yapısı ve işleyişi, ilgili mevzuat ile birlikte ele alınmaktadır. İkinci bölümde kadınlar için adli yardımın önemi ve kadınların baro adli yardım bürolarının vereceği desteklere olan ihtiyaçları Mor Çatı deneyimine dayanılarak anlatılmaktadır. Bu bölümde kadınların ihtiyaç ve taleplerinin yanı sıra baroların adli yardım bürolarında edindikleri deneyimler incelenir. Üçüncü bölümde adli yardım bürolarının yapısal sorunlarına (kurumsallaşma, ödenek eksikliği vb.) değinilmektedir. Dördüncü bölümde ise bir iyi örnek olarak İstanbul Barosu Adli Yardım Bürosu ele alınmaktadır. Önerilerin yer aldığı sonuç bölümünde ise iyileştirmeye yönelik öneriler paylaşılmaktadır.

Bu çalışma ile şiddetten uzaklaşmak için mücadele eden kadınların ulusal ve uluslararası hukuktan doğan kazanılmış haklarını kullanırken karşılaştıkları sorunların görünür hâle gelmesini ve şiddeti önlemek için etkili olacak ve kadınların güçlenmesini sağlayacak mekanizmaların kurulması hedeflenmektedir.

Hollanda Krallığı Büyükelçiliği ve Başkonsolosluğu İnsan Hakları Fonu desteğiyle yürütülen “Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele Yasalarının Uygulanmasının İzlenmesi” çalışması kapsamında hazırlanıp yayınlanan raporun pdf’ine web sitemizden ulaşabilir, morcati@morcati.org.tr adresine mail atarak basılı halini talep edebilirsiniz.